Besef jij de invloed van de omgeving op wie je bent?
zondag, 21 juni 2015
We komen ter wereld met hersenen die door een combinatie van onze genetische achtergrond en de programmering gedurende de ontwikkeling in de baarmoeder uniek zijn geworden en waar onze karaktereigenschappen, talenten en beperkingen al voor een belangrijk deel in zijn vastgelegd, dixit Dick Swaab in “Wij zijn ons brein”.
Hij stelt dat “aangeboren” niet hetzelfde is als “erfelijk”. Op het moment dat de genen van onze vader en moeder geschud zijn, hebben wij een belangrijk deel van ons karakter, IQ, en de kansen op hersenziekten voorgoed meegekregen. Maar vanaf het moment van de conceptie speelt ook de omgeving in de baarmoeder een essentiële rol in de hersenontwikkeling. Aan de genetische belasting die het kind meekrijgt kunnen we slechts bij uitzondering wat doen.
Deze deterministische visie wordt door tal van andere deskundigen tegengesproken.
Zo beschrijft Paul Verhaeghe in “Identiteit” dat er nog heel wat bijsturingen mogelijk zijn na de geboorte. Hij gaat er van uit dat er geen wezenlijke identiteit bestaat; wie wij worden hangt grotendeels af van onze omgeving.
Als veel mensen vandaag de kluts kwijt zijn, dan zegt dat iets over de omgeving die veranderd is, en wij bijgevolg ook. Terwijl vroeger “identiteit” zichzelf afwoog aan de hand van lokaal getinte stereotypes (die van ’t stad versus die van den buiten, Belgen versus Hollanders) zijn de hedendaagse stereotyperingen geglobaliseerd en sociaaleconomisch: autochtonen versus allochtonen, onze christelijke gefundeerde cultuur versus de islam, de hardwerkende middenklasse tegenover het profitariaat, … Het gemeenschappelijke karakter is dat de ander dient als toetssteen om onszelf als beter voor te stellen: wij zijn beschaafder, intelligenter, werken harder, ….
Volgens Verhaeghe is onze identiteit geen diepe verborgen, onveranderlijke kern; integendeel, ze is veeleer een verzameling van ideeën die de buitenwereld op ons lijf heeft geschreven. Identiteit is een constructie. Identiteit heeft meer met worden te maken dan met zijn, en dat worden begint al bij onze geboorte, via een proces dat wereldwijd te observeren valt en dat dus bijna zeker genetische gronden heeft. Vroeger heette dit identificatie, sedert de ontdekking van de spiegelneuronen spreken we over “mirroring”.
Het belang van deze eenvoudige, in honderden varianten herhaalde interactie is enorm. We leren wat we voelen, en ruimer, wie we zijn, omdat de ander het ons voorhoudt. Het belang van de eerste jaren in de definiëring van wie we zijn, wie we zouden moeten zijn en wie we niet mogen zijn, is niet te onderschatten. Of m.a.w. : Besef jij de invloed van de omgeving op wie je bent?
Naast dit eerste proces is er ook altijd een tweede proces aan het werk: het streven naar autonomie., en dus de afscheiding van de ander.
Identiteit is steeds het tijdelijke resultaat van de wisselwerking tussen samenvallen en afstand nemen.
Eén van de belangrijke kenmerken van ons brein is de neuroplasticiteit. Steeds meer onderzoeken bewijzen dat de hersenen veranderen onder invloed van bepaalde omgevingsfactoren. Dit verklaart trouwens ook het succes van de mens als soort: plaats ons in gelijk welke omstandigheden en we overleven wel.
De hersenen, die bij de geboorte verre van af zijn, vormen de hardware. Zonder spiegelneuronen zou er geen identificatie mogelijk zijn. Maar zonder omgeving en anderen zou er geen spiegeling mogelijk zijn.
Wij zijn dus het resultaat van een voortdurende interactie tussen onze hersenen, of onze genetisch-neurologisch-hormonale basis, en onze omgeving die steeds in verandering is. En zelfs hersenstructuren kunnen veranderen onder invloed van omgevingsfactoren.
Dit impliceert dus dat we ons steeds bewust dienen te zijn van wat en wie we spiegelen, van de keuzes die we maken, van onze gedachten en gevoelens, omdat we een grotere verantwoordelijkheid over ons gedrag hebben en bijgevolg op onze omgeving dan we denken.
Of hoe de spreuk boven de tempel van Apollo in Delphi: “KEN UZELF” weer actueel is.